Ochrona środowiska - zatrzymywanie wody na obszarach wiejskich

03-05-2024

W dniach 17-18 oraz 21-22  kwietnia 2024r. Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Poznaniu zorganizowało dwa bezpłatne szkolenia z wizytą studyjną pn. „Ochrona środowiska - zatrzymywanie wody na obszarach wiejskich”.

Celem operacji było podnoszenie świadomości i upowszechnianie innowacyjnych rozwiązań w zakresie przeciwdziałania negatywnym skutkom niedoboru wody i stosowaniu dobrych praktyk wspierających ekosystem w zakresie zrównoważonego zarządzania wodami i zapobiegania degradacji środowiska naturalnego oraz wspieranie tworzenia sieci kontaktów pomiędzy uczestnikami wydarzenia przedstawicielami nauki, doradztwa, rolnikami praktykami i innymi uczestnikami. Łącznie grupa szkoleniowa liczyła 50 osób.

Szkolenia dotyczyły zagadnień środowiskowo-klimatycznych związanych z ochroną wód, ich retencją w obliczu długotrwałych okresów suszy oraz propagowaniem dobrych praktyk przyjaznych środowisku w gospodarowaniu rolą z uwzględnieniem innowacyjnych rozwiązań. Działanie realizowane w ramach Planu Operacyjnego na lata 2024-2025 w zakresie Sieci na Rzecz Innowacji w Rolnictwie.

Szkolenie obejmowało część wyjazdową dotyczącą praktycznego działania systemów melioracyjnych w obszarze działania Spółki Wodnej Melioracji Nizin Obrzańskich i część dydaktyczną w drugim dniu, realizowaną z udziałem wykładowców z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.

Pierwszego dnia uczestnicy wzięli udział w wyjeździe, wcześniej poprzedzonym wykładem pana dr inż. Przemysława Sztukowskiego, dyrektora SWMNO przeprowadzonym w hotelu MDS w Bonikowie. Wykład pn. Dobre praktyki gospodarowania wodą w rolnictwie dotyczył: racjonalnego gospodarowanie wodą w rolnictwie na tle problemów z dostępnością wody dla rolnictwa, retencji na ciekach naturalnych i wodnych, przykładów racjonalnej gospodarki wodnej poprzez systemy nawadniania i odwodniania, piętrzenia, kanały, rowy, dreny, jazy, zastawki, przepusty oraz ich pielęgnacji i utrzymania, a także części historycznej związanej z pierwszymi pracami melioracyjnymi w regionie.

Wyjazd, objął w okolice gmin Kościan, Krzywiń, Śmigiel, Kamieniec, Wielichowo obszar działania Spółki Wodnej Melioracji Nizin Obrzańskich, gdzie znajduje się cała sieć systemów melioracyjnych.

Naszym przewodnikiem, na wyjeździe był pan dr inż. P. Sztukowski  dyrektor SWMNO oraz pan Marcin Waligóra Kierownik Nadzoru Wodnego w Kościanie, który dostarczył wielu cennych informacji na temat zasad funkcjonowania sieci melioracyjnej, a także zademonstrował działanie niektórych  obiektów na trasie wyjazdowej szkoleń.

Podczas wyjazdu studyjnego wizytowano następujące obiekty:

Jaz elektryczny na kościańskim kanale Obry - budowla hydrotechniczna wybudowana w poprzek kanału, piętrząca wodę w celu utrzymania stałego poziomu wody dla celów zabezpieczających przed powodzią okoliczne grunty miejskie i tereny rolnicze oraz celów żeglugi turystycznej.

Pompownia Nielęgowo z jazem oraz infrastrukturą do nawadniania łąk i pól polderu (teren depresyjny) przy kanale w obrębie Racot, Nielęgowo tworząca cały system „naczyń połączonych”. Przepompownie melioracyjne wykorzystywane są do odprowadzania nadmiaru wody z terenów zagrożonych podtopieniem lub do nawadniania obszarów, na których występuje niedobór wody. To budynki, w których umieszczone są agregaty pompowe. Ich zadaniem jest wymuszanie przepływu wody z miejsc zagrożonych zalewaniem i dalsze jej kierowanie tak, aby nie stwarzała niebezpieczeństwa. Rola przepompowni w systemie melioracji jest ważna, bo nie  dopuszczają do nadmiernego gromadzenia się wody i zalewania terenów. Konstrukcja przepompowni melioracyjnych jest różna, dostosowana do miejscowych warunków. Istotnym parametrem jest ich wydajność, czyli ilość metrów sześciennych wody przepompowywanych w ciągu sekundy. Wartości te mogą  się znacznie od siebie różnić w poszczególnych przepompowniach. Tą która oglądaliśmy miała trzy agregaty pompowe i system powiadamiania. Następne oglądane  pompownie były mniejsze.

Zapora czołowa zbiornika Wonieść z możliwością zrzutu wody w cieki do nawadniania. Zbiornik Wonieść pełni funkcję zbiornika retencyjnego o łącznej powierzchni (przy max piętrzeniu) 777 ha, który obejmuje swym zasięgiem pięć byłych jezior: Drzeczkowskie, Witosławskie, Wojnowickie, Jezierzyckie i Wonieskie oraz położone między nimi bagienne łąki. Retencjonuje wody dla potrzeb rolnictwa i ochrony przeciwpowodziowej. Powstał pod piętrzenie wód rzeki Samicy. Obiekt można było podziwiać z platformy widokowej w miejscowości Nowy Dębiec. Zbiornik podzielony jest na dwie części - zbiornik górny (część południowa) i dolny (część północna), oddzielone zaporą pośrednią ze śluzą we wsi Zgliniec, którą również zwiedziliśmy. Obszar zbiornika jest też cenną ostoją dla licznych gatunków ptaków. Miejsce do bytowania znalazły tutaj m. in.: bączek, bąk, podróżniczek, wąsatka.

Jaz - zapora górnego zbiornika Wonieść (część południowa) z retencją stawową.

Pompownie, ostatnie wizytowane obiekty: pompownia Puszczykowo przy środkowym kanale Obry ze zbiornikiem i układem łąk oraz pól, oraz pompownia Łęki Wielkie na północnym kanale  rzeki Obry na terenach gospodarstwa rolnego p. Andrzejewskiego służące regulacji stosunków wodnych na tym terenie.

Podczas wyjazdu uczestnicy mogli obserwować działanie okolicznej sieci melioracyjnej oraz poszczególnych jej obiektów. Wizytom towarzyszyła ożywiona dyskusja między uczestnikami, a prowadzącymi oraz  wymiana doświadczeń związanych z tematem wyjazdu.

Drugi dzień poświęcony był części dydaktycznej, którą zaprezentowali wykładowcy z Katedry Melioracji, Kształtowania Środowiska i Gospodarki Przestrzennej Przyrodniczego Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.

Pan prof. UPP dr hab. inż. Rafał Stasik omawiał zagadnienia dotyczące Zmian klimatycznych w aspekcie dostępności wody i jej retencjonowania. Przedstawił zjawisko powstawania efektu cieplarnianego, sektory działań człowieka powodujące wzrost emisji gazów cieplarnianych, zmian klimatycznych. Dotyczących takich zjawisk jak: opady atmosferyczne (nawalne deszcze, nieprzewidywalne, krótkotrwałe), temperatury powietrza (wzrost dni upalnych, pożary), zachwianie bilansem wodnym i gospodarką wodną (większe parowanie, zużycie wody, niedoborów wody w glebie, nasilenie  zjawisk ekstremalnych – susz, podtopień, powodzi, wichur, pożarów). Stąd podkreślenie znaczenia retencji wody i jej okresowego przetrzymywania w środowisku.

Szczegółowsze Zagadnienia dotyczące melioracji, a problematyki retencjonowania wody w polu przedstawił  pan dr inż. Michał Napierała. Zagadnienia omawiane w trakcie wykładu dotyczyły  m. in.:

- modernizacji i przebudowy istniejących systemów melioracyjnych, aby ich funkcja nie była tyko jednokierunkowa czyli odwadniająca, ale dwukierunkowa czyli odwadniająco-nawadniająca uwzględniająca ochronę przeciwpowodziową, regulację wilgotności gleby, retencjonowanie wody u „źródła” czy zatrzymanie lub ograniczanie odpływu biogenów.

- możliwości zatrzymywania wody w polu poprzez odpływ kontrolowany tj. drenaż powierzchniowy (zastawki, jazy), czy drenaż podpowierzchniowy (regulatory odpływu na sieci drenarskiej),

- innowacyjnego retencjonowania wody w glebie za pomocą regulatorów odpływu na sieci drenarskiej, sterowania odpływem drenarskim, zastosowania,

- możliwości technicznych, montażu i eksploatacji regulatorów odpływu (ręczne, pływakowe  automatyczne) i  korzyści ze stosowania kontrolowanego odpływu.

Kolejnym tematem omawianym przez p. Doktora było Gospodarowanie wodą w obrębie zagrody. Zagadnienie dotyczyło zbierania, oszczędzania wody deszczowej i możliwości jej wykorzystania, także podnoszenia świadomości związanej z działalnością pro-środowiskową.

Narastający problem z dostępnością wody dla rolnictwa jest coraz bardziej widoczny, dlatego należy podejmować działania w celu efektywnego wykorzystania wody.

Wszystkim uczestnikom dziękujemy za udział w szkoleniu i zapraszamy na kolejne.