Wyzwania dla sektora gospodarki wodno-ściekowej 2025-2035

27-01-2025

Komisja Klimatu i Środowiska, Senat RP
21 stycznia 2025r. w Senacie odbyło się posiedzenie Komisji Klimatu i Środowiska, poświęcone tematowi „Wyzwania dla sektora gospodarki wodno-ściekowej na lata 2025-2035”. Przedstawiciele Agencji Wspierania Ochrony Środowiska, Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Izby Gospodarczej Wodociągów Polskich, PGW Wód Polskich a także Politechniki Warszawskiej i Politechniki Poznańskiej omawiali bieżące problemy i wyzwania dla sektora gospodarki wodno-ściekowej w Polsce w obliczu nowej Dyrektywy Ściekowej. Podczas obrad senatorowie zapoznali się z informacjami dotyczącymi polityki wodnej Unii Europejskiej w nadchodzącej dekadzie oraz wdrożenia dyrektywy UE 2020/2184 w sprawie jakości wody przeznaczonej do picia.

Czy nowa dyrektywa dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych dotknie polskich rolników?

W dniu 27 listopada 2024 roku uchwalona została nowa Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/3019 dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych. Wprowadza ona szereg zmian mających na celu ochronę środowiska i zdrowia publicznego. Choć głównie odnosi się do ścieków komunalnych, niektóre jej postanowienia mogą mieć bezpośredni wpływ na sektor rolny.

Z Raportu opracowanego przez Agencję Wspierania Ochrony Środowiska opartego na danych Głównego Urzędu Statystycznego , wynika, że tylko w latach 2017-2023, 1781 mln m3 ścieków trafiło nielegalnie do ziemi, wód gruntowych i ujęć wody. Zgodnie z Art. 6 pkt. 5a Ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast mają obowiązek co najmniej raz na dwa lata kontrolować mieszkańców w zakresie gospodarowania ściekami bytowymi, w tym weryfikować zawarte umowy na odbiór i ilości wywiezionych nieczystości. Kontrole przeprowadzone w 2024 roku wykazały nieprawidłowości w 27 837 gospodarstwach domowych z czego w 27,6% przypadków stwierdzono brak wywozu nieczystości domowych. Wskazane podczas Komisji statystyki są niepokojące i wskazują pilną potrzebę przeprowadzenia prac legislacyjnych.

Nowa Dyrektywa Ściekowa jest odpowiedzią na strategię Unii Europejskiej na lata 2024-2029 dotyczącą tzw. „water resilience”, czyli odporności związanej z wodą. Jej celem jest przeciwdziałanie skutkom zmian klimatycznych, takich jak coraz częstsze susze, oraz ochrona zasobów wodnych. W ramach dyrektywy przewiduje się między innymi wykorzystywanie oczyszczonych ścieków komunalnych w rolnictwie. Takie praktyki są już stosowane w krajach południowej Europy i mogą pomóc w łagodzeniu okresowych niedoborów wody.

Dyrektywa kładzie również nacisk na odzysk biogenów, takich jak azot i fosfor, z osadów ściekowych, co może mieć istotne znaczenie dla zrównoważonego rolnictwa i ograniczenia wykorzystania sztucznych nawozów. Kolejnym kluczowym elementem jest ograniczenie zanieczyszczeń wód powierzchniowych przez wprowadzenie obowiązku usuwania azotu i fosforu w oczyszczalniach ścieków, oraz wprowadzenie rygorystycznych norm dotyczących odprowadzania ścieków z gospodarstw w kontekście ochrony wód przez eutrofizacją. Dyrektywa proponuje zasadę zapobiegania zanieczyszczeniom już u źródła, czyli na poziomie gospodarstw domowych. Oznacza to, że działania mające na celu ograniczenie zanieczyszczeń powinny być podejmowane bezpośrednio na poziomie gospodarstw, jeszcze zanim ścieki trafią do oczyszczalni.

Planowane jest  przerzucenie odpowiedzialności bezpośrednio na producenta zanieczyszczeń, zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci”. Rolnictwo uznaje się za główne źródło tzw. mikrozanieczyszczeń, do których zaliczają się min. pozostałości pestycydów, ich metabolity, leki weterynaryjne, a także mikroplastik. Dodatkowo, w środowisku wodnym coraz częściej  wykrywane są antybiotyki i leki przeciwzapalne, estrogeny i inne leki hormonalne, które należą do najpowszechniej stosowanych farmaceutyków w hodowli zwierząt. Związki te trafiają do wód poprzez spływy powierzchniowe z nawożonych pól, czy z miejsc składowania obornika i gnojowicy.

Jednym z wyzwań dla sektora gospodarki wodno-ściekowej w Polsce jest również Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/2184 z dnia 16 grudnia 2020 w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Dla polityki Unii Europejskiej na lata 2025-2035 ma ten dokument znaczenie priorytetowe. Wdrożenie tej dyrektywy, w kontekście Dyrektywy „Ściekowej”, będzie wymagało wprowadzenia licznych działań odtworzenia stref buforowych
i zbiorników retencyjnych, przez inwestycje w procesy technologiczne związane z uzdatnianiem wody, po budowę zewnętrznych punktów poboru wody i laboratoriów monitorowania jakości.

Zebrani podczas posiedzenia Komisji Klimatu i Środowiska przedstawiciele Agencji Wspierania Ochrony Środowiska, Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, Izby Gospodarczej Wodociągów Polskich, PGW Wód Polskich wyrazili pilną potrzebę stworzenia przepisów dotyczących sektora gospodarki wodno-ściekowej. Zwłaszcza, że zakres potrzebnych prac związanych z budową niezbędnej infrastruktury oraz badaniami i monitoringiem aktualnego stanu zanieczyszczeń, jest ogromny.  Nowe przepisy mają na celu stworzenie bardziej zrównoważonego systemu gospodarowania wodą, w którym rolnictwo będzie odgrywać kluczową rolę jako sektor wymagający dużych zasobów wody. Zarówno ustalenia Komisji Klimatu i Środowiska, jak i nowa dyrektywa unijna, wskazują na konieczność wprowadzenia istotnych zmian w sektorze gospodarki wodno-ściekowej w Polsce w nadchodzących latach.